در مورد گیربکس خودرو بیشتر بدانیم
گیربکس یکی از اصلی ترین قطعات ماشین است که امکان انتقال نیروی گشتاور موتور به چرخ ها را دارد. به این ترتیب سرعت مورد نظر راننده تنظیم شده و خودرو با این سرعت حرکت خواهد نمود.
قطعه نیوز: از آنجایی که هر موتور می‌تواند به میزان محدودی دور بگیرد وجود گیربکس این تضمین را فراهم می‌کند که راننده بتواند بدون بالا بردن بیش از حد دور موتور نیروی تولیدی آن را کنترل و سرعت وسایل نقلیه را افزایش دهد.
گیربکس چه وظایفی دارد؟
پیشگیری از سرعت‌های ناخواسته:
به کمک گیربکس می‌توان خودرو را در سراشیبی‌ها و شرایط جاده‌ای که احتمال خروج سرعت از کنترل وجود دارد، اتومبیل را به صورت کامل در اختیار راننده قرار داد.
تنظیم جهت حرکت خودرو:
به کمک گیربکس می‌توان جهت حرکت خودرو را به جلو و عقب کنترل کرد و به خودرو قدرت حرکت معکوس داد.
کار کردن موتور بدون حرکت خودرو:
گاهی لازم است که موتور خودرو فعال باشد اما حرکتی صورت نگیرد. به کمک گیربکس می‌توان انتقال نیروی موتور به چرخ‌ها را متوقف و این امکان را فراهم کرد.
اجزا و قطعات گیربکس و چگونگی عملکرد آن
گیربکس‌ها به همان اندازه که مهم هستند از قطعات متعددی نیز تشکیل می‌شوند. مهم‌ترین بخش یک گیربکس چرخ‌دنده‌های آن هستند که بسته به نوع گیربکس در اشکال و جنس‌های مختلف مورد استفاده قرار می‌گیرند. در ساختمان گیربکس تعداد زیادی چرخ دنده روی هم سوار می‌شوند و بسته به فعالیت هر یک، میزان قدرت و گشتاور انتقالی از موتور به چرخ‌ها مشخص می‌شود. هریک از چرخ دنده‌ها نشانگر یکی از دندههای روی دسته دنده (سرعت دنده) داخل کابین هستند. وجود این چرخ دنده‌ها در تمام انواع گیربکس ثابت است اما نوع و تعداد آنها تغییر می‌کند.
اجزای دیگر سیستم گیربکس خودرو که در درجه کمتر اهمیت قرار دارند عبارتند از:
· پوسته گیربکس
· شافت ورودی یا محور کلاچ
· شافت واسط یا محور زیر
· شافت خروجی یا محور اصلی
· یاتاقان یا بیرینگ گیربکس
· دسته دنده
· میل ماهک
· ماهک
· کشویی دنده
· دنده برنجی
· کاسه نمد یا عایق نشت
چرخ دندههای گیربکس
چرخ دنده‌ها مهم‌ترین و اصلی‌ترین قطعه در گیربکس یک خودرو هستند و بدون آنها جعبه دنده معنا و کاربرد خود را کامل از دست می‌دهد. چرخ‌دنده‌ها که اساسی‌ترین قطعات مکانیکی موجود در پوسته جعبه دنده به شمار می‌روند هر یک نماینده یکی از دندههای خودرو هستند. در واقع اگر خودرو جعبه دنده ۶ سرعته داشته باشد، ۶ جفت چرخ دنده مربوط به این سرعت‌ها در گیربکس تعبیه می‌شود. چرخ دنده‌ها، حلقه‌هایی فلزی با دیواره بیرونی دندانه‌دار و در قطرهای متفاوت هستند که روی محورهای خود سوار می‌شوند. ارتباط بین محورها از طریق درگیری دندانه‌های این چرخ دنده‌ها برقرار می‌شود.
همچنین چرخ‌دنده‌ها، انتقال گشتاور را با حرکت خلاف جهت آن کنترل می‌کنند. با تفاوت در قطر چرخ دنده‌ها و در نتیجه ایجاد تفاوت در سرعت حرکت آنها روی محور نیز تغییر در گشتاور منتقل شده از موتور به چرخ‌ها ایجاد می‌شود. به این ترتیب که چرخ دنده قطورتر به دلیل وزن بیشتر سرعت کمتری دارد و بالعکس. این چرخ دنده‌ها عامل تفاوت بین دنده سنگین و سبک هستند. به این ترتیب که نحوه چرخش و انتقال گشتاور توسط آنها منجر به سرعت و قدرت بالاتر در دندههای سنگین (چرخ دندههای قطورتر) و سرعت بیشتر و قدرت کمتر در دندههای سبک (چرخ دندههای نازک‌تر) می‌شود. بنابراین چرخ‌دنده‌های قطورتر مربوط به دندههای ابتدایی و برای شروع حرکت هستند و چرخ‌دنده‌های باریک‌تر مربوط به دندههای بالاتر هستند که در سرعت‌های بیشتر مورد استفاده قرار می‌گیرند.
اما برای درگیر شدن چرخ‌دنده‌ها با هم باید حتما اندازه دندههای آنها دو به دو برابر باشد. البته نیازی نیست که قطر این چرخ دنده‌ها یکی باشد. چرخ دنده‌ها دارای دو نوع فرم دندانه ساده و مارپیچ هستند. همچنین این قطعات مهم براساس جهت انتقال قدرت به سه دسته عمود محور، موازی محور و افقی محور تقسیم می‌شوند.
آشنایی با انواع گیربکس
گیربکس از ساده‌ترین شکل در اولین خودروی مدرن جهان، تولید بنز، تنها به صورت دو سرعته مورد استفاده قرار گرفت و با پیشرفت علم مکانیک این سیستم نیز پیشرفت‌های فراوانی کرد و به مرور به انواع آن اضافه شد. اکنون سه دسته بزرگ جعبه دنده وجود دارد؛
- گیربکس‌های دستی
- گیربکس‌های اتوماتیک یا خودکار
- گیربکس‌ها نیمه خودکار
امروزه به طور کلی مردم با دو نوع اتوماتیک و دستی گیربکس آشنایی دارند و تنها به ذکر دستی یا خودکار بودند جعبه دنده‌ها در بیان خصوصیات فنی یک خودرو اکتفا می‌کنند. همچنین اطلاعات در این زمینه در این کلیات خلاصه می‌شود که درگیر کردن دنده‌ها برای حرکت و تغییر آنها در مدل‌های گیربکس دستی نیاز به دخالت راننده و حرکت دسته دنده توسط او دارد، ولی در مدل‌های اتوماتیک تغییر دنده‌ها به صورت خودکار، توسط خودرو و بدون نیاز به دخالت نیرویی بیرونی انجام می‌شود. حال اینکه این سه دسته بزرگ، خود انواع مختلفی دارند که عملکرد و راندمان و نتیجه متفاوتی ارائه می‌دهند. با هم برخی از مهم‌ترین آنها را بررسی می‌کنیم.
گیربکس دستی چیست؟
موتور خودرو با مصرف سوخت، توان تولید نیروی گشتاور مشخصی را در کنار دور موتور تعیین شده دارد. گیربکس وظیفه دارد این نیرو را از موتور دریافت کرده و با تنظیم سرعت دلخواه راننده آن را به چرخ ها منتقل کند. در واقع سیستم جعبه دنده اجازه می دهد خودرو بدون بالا بردن دور موتور با سرعت مشخصی به حرکت درآید. این سیستم دارای دو مدل دستی و اتوماتیک می باشد. در گیربکس های دستی (Manual Transmission) یکسری چرخ دنده با ابعاد و وزن های متفاوت وجود دارد که هر یک از آن ها می تواند سرعت حرکت مشخصی برای ماشین ایجاد کند. البته گیربکس وظایف دیگری نیز دارد که به صورت زیر می باشند:
- جلوگیری از سرعت های ناخواسته هنگام حرکت به روی سراشیبی
- تنظیم جهت حرکت خودرو به سمت جلو یا عقب
- قابلیت درجا کار کردن ماشین بدون حرکت چرخ ها
انواع گیربکس دستی
به طور کلی سه مدل گیربکس دستی در حال حاضر وجود دارد:
گیربکس دارای بوش تعویض دنده:
در این مدل گیربکس ها، چرخ دندههای آزاد درون شفت مربوط به خود قفل شدن و برای تعویض دنده از قطعه ای به نام بوش استفاده می شود.
گیربکس دنده کشویی:
در این مدل گیربکس چند شفت مختلف به صورت موازی و در کنار هم نصب می شوند. سپس دندههای کشویی کنار یک دیگر به روی شفت قرار گرفته و با هم درگیر می شوند. سپس عمل تعویض دنده صورت می گیرد.
گیربکس دنده برنجی:
در این مدل گیربکس دندههای برنجی به صورت مداوم با هم در ارتباط هستند. به همین دلیل پیش از اتصال آن ها به یک دیگر می توان دنده مورد نظر را برای حرکت انتخاب نمود.
علائم خرابی گیربکس دستی
در صورت خرابی گیربکس دستی علائمی به وجود می آید که به کمک آن ها می توان وجود نقص در سیستم جعبه دنده را شناسایی نمود. این علائم عبارتند از:
- نشت واسکازین در اثر زیاد بودن روغن گیربکس یا آسیب مهر و موم‌های دریچه آن
- شنیدن صداهای نامتعارف از سوی جعبه دنده
- افزایش دما در قسمت جعبه دنده خودرو
- عدم تعویض راحت دنده‌ها هنگام حرکت
- پریدن دنده در زمان رانندگی از جای خود بدون دلیل خاصی
- مشاهده لرزش غیر عادی در دسته دنده
عوامل موثر در خرابی گیربکس دستی
وجود برخی رفتارهای نادرست در رانندگی دلیلی بر سریع تر خراب شدن دنده دستی بوده و منجر به بروز نشانه‌های ایراد در گیربکس می گردد. به طور مثال رانندگی با دنده نامناسب و یا استفاده مداوم از دنده معکوس می‌تواند طول عمر چرخ دنده‌ها را به شدت کاهش دهد. در صورتی که هنگام رانندگی مدام پای خود را روی کلاچ نگه می‌دارید، باید بدانید که به زودی شاهد خراب شدن جعبه دنده ماشینتان خواهید بود. این کار موجب درگیر شدن بلبرینگ‌های شفت داخل جعبه دنده با صفحه کلاچ شده و فرسایش آنها را در پی خواهد داشت.
موارد دیگری مانند بی‌کیفیت بودن روغن گیربکس، ساییده شدن و فرسایش دسته دنده، کشویی دنده و یا دنده برنجی، خراب شدن بلبرینگ‌ها، فنر و ساچمه نیز در کاهش طول عمر مفید جعبه دنده و خرابی گیربکس موثر هستند.
گیربکس اتوماتیک چیست؟
گیربکس‌های اتوماتیک همان طور که از نامشان مشخص است دنده را به صورت خودکار تغییر می دهند. این سیستم‌ها دیگر نیازی به پدال کلاچ نداشته و رانندگی راحت‌تری به دنبال خواهند آورد. در این سیستم‌ها خودرو در زمان درجا کار کردن نیاز به خلاص شدن ندارد. به همین دلیل اندکی مصرف سوخت در این زمان بیشتر از گیربکس‌های دستی است. البته در حرکت با سرعت‌های بالا میزان مصرف سوخت به شدت کاهش یافته و مقرون به صرفه خواهد بود.
گیربکس اتوماتیک (Automatic Transmission) از اجزای متعددی نظیر کلاچ گیربکس اتوماتیک، چرخ دندههای خودکار، کامپیوتر مرکزی ماشین (ECU) و مبدل گشتاور تشکیل شده است. این سیستم‌ها خود دارای مدل‌های مختلفی نظیر گیربکس AMT، دو کلاچه DCT، سیاره ای AT و CVT می باشند. البته ظاهر و مکانیزم عملکرد در تمام این مدل تقریبا مشابه یک دیگر است. به طوری که تمام آنها نیروی مکانیکی از موتور دریافت کرده و با کمک مبدل گشتاور به جعبه دنده منتقل می کنند. سپس نیرو شروع به چرخاندن محور وردی جعبه دنده می نماید. به این ترتیب ماشین با سرعت مشخصی به حرکت در می آید.
انواع گیربکس اتوماتیک
گیربکس‌های اتوماتیک بر اساس نوع ساختار عملکردی خود بر ۴ مدل شامل AMT، AT، DCT و CVT تقسیم می شود. در ادامه هر یک از این مدل‌ها را به تفصیل معرفی خواهیم نمود:
گیربکس اتوماتیک AMT: در این مدل سیستم انتقال خودکار اتوماتیک (AMT) همچون ساختار جعبه دنده دستی است. اما برای سوئیچ کردن و عملکرد کلاچ از روش خودکار کمک می گیرد. در گیربکس‌های AMT پدال کلاچ و دسته دنده واقعی وجود ندارد. ضمن این که محرک‌هایی بر روی جعبه دنده به جهت باز و بست نمودن کلاچ و تعویض چرح دنده‌ها بر روی جعبه دنده نصب می شود. جعبه دندههای AMT را می توان به دو صورت دستی یا اتوماتیک به کار گرفت که در روش دستی آن از دکمه‌های تعبیه شده به روی فرمان به جای دسته دنده استفاده می شود. گیربکس اتوماتیک AMT از مزایایی مانند مصرف پایین سوخت، زمان تعویض دنده کوتاه، هزینه‌های تولید کم و نبود اهرم دنده واقعی و پدال کلاچ بهره می برد.
گیربکس اتوماتیک AT: در گیربکس‌های مدل AT که به سیاره ای مشهور هستند، تعدادی سنسور به روی موتور و جعبه دنده نصب می شود که به کمک آنها می توان ماژول انتقال فشار و زمان تعویض دنده را کنترل نمود. در این مدل سرعت انتقال میان دندههای مختلف سریع بوده و گیربکس به طور خودکار بر اساس سرعت ماشین، دنده را تنظیم می کند. از جمله مزایای این سیستم می توان به پاسخ سریع انتقال، راحت‌تر شدن سوئیچ دنده، گشتاور مناسب و فناوری اثبات شده اشاره نمود.
گیربکس اتوماتیک DCT: شاید نام گیربکس‌های دو کلاچه یا دو محوره DCT را شنیده باشید، که اولین بار توسط آئودی روی کار آمدند. این جعبه دنده‌ها دارای دو محور با دندههای مختلف هستند. در یکی چرخ دندههای معمولی و در دیگری چرخ دندههای عجیب و غریب و معکوس قرار می گیرد. هنگام رانندگی با این ماشین‌ها هر دو محور به صورت مداوم آماده فعالیت هستند. از این رو سرعت تعویض دنده در آن بسیار بالاست. از دیگر مزایای این سیستم می توان به بهبود راحتی تعویض دنده و مصرف سوخت پایین اشاره نمود.
گیربکس اتوماتیک CVT: مدل دیگر گیربکس‌های اتوماتیک، جعبه دنده CVT است. در این سیستم بر خلاف مدل‌های دستی، هنگام سوئیچ میان دندههای مختلف، نیروی کششی قطع نمی شود. هسته اصلی این جعبه دنده دارای دو مجموعه دیسک مخروطی است که به روی یک کمربند قرار دارند. برای تعویض دنده در این سیستم از تغییر فاصله میان دو دیسک و شعاع کمربندی آن استفاده می شود. در گیربکس CVT دنده به راحتی سوئیچ شده و شتاب آن بسیار خوب است.
علائم خرابی گیربکس اتوماتیک
علائم زیادی وجود دارند که می توانند شما را از خرابی گیربکس اتوماتیک مطلع سازند. این علائم عبارتند از:
- احساس بویی شبیه به سوختگی روغن در اطراف خودرو
- خارج شدن دسته دنده از جای اصلی
- وجود لرزش در جعبه دنده
- حرکت نکردن خودرو و یا درگیر نشدن گیربکس آن برای حرکت
- وجود صداهایی شبیه به ناله، زوزه و یا کوبش در زمان خلاص نمودن ماشین
- نشتی روغن از اطراف جعبه دنده و یا کاهش سطح روغن آن
- روشن شدن چراغ هشدار موتور خودرو روشن است.
عوامل موثر بر خرابی گیربکس اتوماتیک
مهم ترین عواملی که می توانند منجر به خرابی گیربکس اتوماتیک شوند، تغییر حالت‌های ناگهانی در آن می‌باشد. برای درک بهتر این مطلب در ادامه چند مثال بیان خواهیم نمود:
- در زمان خلاص بودن ماشین و گذاشتن پا روی پدال گاز، هرگز دسته دنده را روی D به معنای Drive قرار ندهید.
- پیش از آن که خودرو به طور کامل متوقف شود، گزینه P به معنای Park را انتخاب نکنید.
- هنگامی که ماشین در حال حرکت است، حالت جعبه دنده را میان گزینه های P، R، N و D تغییر ندهید.
- در زمان رانندگی در سرازیری‌ها از حرکت با دنده خلاص اجتناب کنید.
- گیربکس اتوماتیک را به صورت دوره‌ای بررسی نموده و روغن آن را به موقع تعویض کنید.
۱۱ نشانه برای شناسایی خرابی گیربکس
حال که با اهمیت کار گیربکس در ماشین به عنوان قلب تپنده آن آشنا شدید، قصد داریم نشانه‌های خراب شدن این سیستم را به شما آموزش دهیم. تا هر زمان با آنها مواجه شدید پیش از بروز آسیب‌های جدی برای تعمیر سیستم جعبه دنده اقدام نمایید.
۱- شنیدن صدای دنگ دنگ یا وزوز در زمان حرکت با خودرو
۲- تاخیر در واکنش گیربکس هنگام تعویض دنده
۴- مشاهده نشت مایع قرمز رنگ از زیر ماشین
۵- سخت جا خوردن دنده ماشین
۶- شنیدن سر و صدا از ماشین در حالت خلاص
۷- روشن شدن چراغ های چک موتور
۸- درست کار نکردن پدال کلاچ
۹- وجود لرزش شدید در ماشین و دور موتور بالا
۱۰- حرکت نکردن خودرو در زمان انتخاب دنده
۱۱- نداشتن قدرت کافی برای حرکت خودرو
چرا گیربکس ماشین زوزه می کشد؟
دلایل مختلفی برای شنیدن صدای زوزه از سوی سیستم جعبه دنده ماشین وجود دارد. اما تمام این دلایل حاکی از مشکل در گیربکس هستند. به طور کلی ساییده شدن دنده ها و شفت شایع‌ترین علت زوزه کشیدن گیربکس تیبا و دیگر مدل‌های ماشین است. البته مواردی مانند کاهش سطح روغن واسکازین یا تیز شدن چرخ دنده‌ها به علت عملکرد بالا هم می توانند صدایی شبیه به زوزه در سیستم گیربکس خودرو ایجاد کنند.
مکمل زوزه گیربکس
برای حل مشکل زوزه گیربکس یک راه حل غیر مکانیکی و ساده هم وجود دارد. در واقع اگر صدای زوزه از سیستم جعبه دنده ماشین شما به علت تیز شدن سطح چرخ دنده‌ها باشد، می توانید از مکمل زوزه گیربکس استفاده کنید. این مکمل از ترکیبات نانو تهیه شده و به روی سطح قطعات و چرخ دندههای تیز قرار می گیرد. در نتیجه موجب روان شدن حرکت قطعات و کاهش صدای آن ها می شود.
صدای خرخر گیربکس
یکی از مشکلاتی که مالکان خودرو ۲۰۶ با آن مواجه هستند، شنیدن صدای خرخر از سمت جعبه دنده ماشین می‌باشد. این ایراد می‌تواند در اثر استفاده از بلبرینگ‌های بی کیفیت و یا کاهش سطح روغن واسکازین و در نتیجه آن خشک شدن بلبرینگ‌ها رخ دهد. در صورتی که شما هم شاهد صدای خرخر گیربکس ۲۰۶ هستید، بهتر ابتدا از میزان مناسب روغن واسکازین اطمینان یافته و سپس در پی تعویض بلبرینگ‌هایتان باشید.
انتهای پیام/