قطعه‌سازان ایرانی؛ موتور خاموش صنعت خودرو!
تحریم، بدهی و نبود نوآوری؛ چرا قطعه‌سازان از حرکت بازمانده‌اند؟
ماجرای زنجیره تامین و قطعه‌سازان روند پیچیده و عجیبی در صنعت خودرو ایران دارد. زمانی قطعات تولیدی خودرو داخلی، آوازه‌اش چنان بود که در صادرات به خوشنامی شناخته می‌شد. اما کم‌کم این روند کُند شد. تحریم‌ها، بدهی خودروسازان به قطعه‌سازان، نبود دستگاه‌های به‌روز که نتیجه تحریم‌ها بود کار را به جایی رساند که در سرلیست متهمان خودروهای ناایمن داخلی؛ قطعه‌سازان را نشانه رفتند. هربار خبری از تصادفات منتشر شد پشت سرش خبر می‌آمد قطعات بی‌کیفیت باعث چنین عواملی است. البته که قطعه سازان هم در این میان ساکت نمانده به دفاع از خود برخاستند و گفتند مدتهاست بدهی خودروسازان به ما پرداخت نشده. واردات قطعه چینی، بازار ما را بی‌رونق کرده و به ضرس قاطع می‌گوییم صنعت قطعه‌سازی، نفس‌های آخر را می‌کشد.
قطعه نیوز: چند هفته قبل در دیدار کارآفرینان و فعالان اقتصادی بخش خصوصی با مقام معظم رهبری؛ رضا رضایی فعال حوزه قطعات خودرو از مشکلات این صنعت گفت. به گفته این فعال حوزه قطعه، ایران توانایی تولید قطعات برای بیش از ۲ میلیون خودرو در سال را دارد. اما چالش‌هایی مانند مشکلات تأمین مواد اولیه و کمبود نیروی متخصص، همچنان گریبانگیر این صنعت است.
این شرح حالی از وضعیت قطعه‌سازان خودرو در ایران است. عده‌ای معتقدند قطعه‌سازان بهانه‌های واهی برای تولیدات بی‌کیفیت خود می‌آورند. همیشه در حال غر زدن هستند که چون بدهی‌های ما پرداخت نمی‌شود در نتیجه توانایی تولید قطعه باکیفیت نداریم. در واقع قطعه‌سازان، مافیای پشت پرده صنعت خودرو هستند. عده دیگر نیز معتقدند به ارتقای تولید داخل پایبند باشیم. باید به هر طریق ممکن قطعه‌ساز را حفظ کنیم تا تولید ملی پابرجا بماند. حالا در این گزارش قرار است وضعیت قطعه‌سازان و نقش‌شان در صنعت خودرو را بررسی کنیم. واقعا قطعه‌سازان مافیای این صنعت هستند یا خودشان قربانی سیاست‌های غلط مسئولان شده‌اند!
تاریخچه قطعه‌سازان و مشکلات
صنعت خودروسازی در ایران یکی از صنایع مادر و استراتژیک کشور به شمار می‌رود که به‌طور مستقیم و غیرمستقیم، سهم بزرگی در اشتغال‌زایی و تولید ناخالص داخلی دارد. در این میان، قطعه‌سازان به‌عنوان پایه و ستون اصلی این صنعت، نقشی حیاتی ایفا می‌کنند. با وجود این اهمیت، این بخش طی سال‌های اخیر با مشکلات عدیده‌ای مواجه بوده است؛ از تحریم‌های خارجی و بحران ارزی گرفته تا بدهی‌های معوق و ضعف زیرساخت‌ها.
نقش کلیدی قطعه‌سازان در صنعت خودرو
قطعه‌سازان به‌عنوان تامین‌کنندگان اصلی اجزای خودرو، از موتور و سیستم تعلیق گرفته تا قطعات کوچک‌تری نظیر فیلترها و قطعات تزئینی، مسئولیت بزرگی بر عهده دارند. بدون زنجیره تامین منسجم و پایدار قطعات، تولید خودرو در کارخانه‌های بزرگ خودروسازی امکان‌پذیر نیست. در ایران، بیش از ۱۲۰۰ شرکت قطعه‌سازی ثبت شده است که حدود ۵۰۰ شرکت از آنها به‌طور مستقیم و مداوم با خودروسازان بزرگ کشور همکاری دارند.
ارتباط با خودروسازان داخلی
قطعه‌سازان ایرانی به‌شدت وابسته به دو خودروساز بزرگ کشور، ایران‌خودرو و سایپا، هستند. این وابستگی یک رابطه دوگانه ایجاد کرده است: از یک سو خودروسازان برای تامین قطعات به این شرکت‌ها متکی‌اند، و از سوی دیگر قطعه‌سازان نیز به دلیل انحصار بازار داخلی، چاره‌ای جز همکاری با این دو شرکت ندارند. این وابستگی متقابل، در عین حال که همکاری را تسهیل کرده، باعث ایجاد مشکلاتی مانند تاخیر در پرداخت مطالبات و کاهش نقدینگی قطعه‌سازان شده است.
کمک به اشتغال‌زایی و توسعه اقتصاد ملی
قطعه‌سازی یکی از صنایع پربازده در زمینه اشتغال‌زایی است. برآوردها نشان می‌دهد که این صنعت به‌طور مستقیم و غیرمستقیم برای صدها هزار نفر در کشور اشتغال ایجاد کرده است. با این حال، نبود برنامه‌ریزی مناسب برای تقویت این صنعت باعث شده است که این ظرفیت بالقوه به‌طور کامل محقق نشود.
چالش‌های قطعه‌سازان ایرانی
تحریم‌های بین‌المللی و کاهش دسترسی به مواد اولیه
یکی از بزرگترین مشکلات قطعه‌سازان در ایران، تاثیر تحریم‌ها بر واردات مواد اولیه و تجهیزات مورد نیاز است. بسیاری از قطعات و مواد اولیه، به‌ویژه در حوزه فناوری‌های پیشرفته، از خارج از کشور تامین می‌شوند. تحریم‌ها باعث شده تا واردات این مواد با هزینه‌های سنگین و از مسیرهای غیرمستقیم انجام شود که به افزایش قیمت تمام‌شده تولید منجر می‌شود.
نوسانات نرخ ارز
قطعه‌سازان به‌شدت از نوسانات نرخ ارز آسیب دیده‌اند. به دلیل وابستگی به واردات، افزایش قیمت ارز مستقیماً هزینه تولید را بالا می‌برد. این مسئله در سال‌های اخیر موجب کاهش توان رقابتی قطعه‌سازان داخلی و افزایش فشار بر آنها شده است.
عدم پرداخت مطالبات از سوی خودروسازان
یکی دیگر از مشکلات عمده قطعه‌سازان، تاخیر در پرداخت مطالبات از سوی خودروسازان است. شرکت‌های خودروسازی داخلی به دلیل مشکلات مالی و بدهی‌های سنگین، توانایی پرداخت به‌موقع هزینه قطعات را ندارند. این موضوع باعث شده است که قطعه‌سازان نیز با کمبود نقدینگی مواجه شوند و نتوانند تولید خود را به‌طور پیوسته ادامه دهند.
کمبود نوآوری و توسعه فناوری
در حالی که صنعت جهانی خودرو به سمت تولید خودروهای برقی، هیبریدی و خودران حرکت کرده، قطعه‌سازان ایرانی هنوز به فناوری‌های سنتی و قدیمی متکی هستند. نبود سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، باعث عقب‌ماندگی تکنولوژیک قطعه‌سازان ایرانی شده است.
فساد و نبود شفافیت در زنجیره تامین
یکی از معضلات ساختاری این صنعت، نبود شفافیت در قراردادها و فرآیندهای تولید است. این موضوع باعث سوءاستفاده در تخصیص منابع و ایجاد فضایی غیررقابتی شده است.
وابستگی به حمایت‌های دولتی
قطعه‌سازان ایرانی به‌شدت به حمایت‌های دولتی متکی هستند. تسهیلات بانکی و بسته‌های حمایتی دولت تا حدودی توانسته‌اند مشکلات را کاهش دهند، اما این وابستگی باعث کاهش استقلال مالی و توان رقابتی قطعه‌سازان در بازار آزاد شده است.
فرصت‌ها برای قطعه‌سازان ایرانی
بومی‌سازی قطعات
تحریم‌ها فرصتی برای قطعه‌سازان ایجاد کرده تا به بومی‌سازی قطعات و کاهش وابستگی به واردات بپردازند. با سرمایه‌گذاری در این حوزه، می‌توان به خودکفایی در تولید بسیاری از قطعات دست یافت.
توسعه صادرات
بازارهای منطقه‌ای مانند عراق، سوریه، افغانستان و کشورهای آسیای میانه، فرصت‌هایی مناسب برای صادرات قطعات ایرانی هستند. با تمرکز بر کیفیت و کاهش هزینه‌های تولید، قطعه‌سازان می‌توانند سهم خود را در این بازارها افزایش دهند.
همکاری با استارتاپ‌ها و دانشگاه‌ها
تشویق همکاری میان قطعه‌سازان و استارتاپ‌های فناورانه یا دانشگاه‌ها می‌تواند به توسعه فناوری‌های نوین کمک کند. این همکاری می‌تواند به تولید قطعاتی برای خودروهای برقی و هوشمند منجر شود. این نکته قابل ذکر است، نخبه‌های دانشگاه مورد داشتیم که قطعه‌ای اختراع کرده‌اند اما به دلیل عدم حمایت از آنها؛ همان قطعه را در کشوری ماننده ترکیه برای تولید و فروش برده‌اند! پس حمایت گزینه مهم این حوزه است.
اصلاح ساختارهای مالی و مدیریتی
یکی از مهم‌ترین فرصت‌ها برای قطعه‌سازان، اصلاح ساختارهای داخلی و استفاده از شیوه‌های نوین مدیریتی است. این امر می‌تواند بهره‌وری و شفافیت را افزایش داده و رقابت‌پذیری شرکت‌ها را تقویت کند.
راهبردها برای بهبود وضعیت قطعه‌سازان
سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه:
ایجاد مراکز تحقیق و توسعه (R&D) و حمایت از نوآوری، کلید اصلی ارتقای کیفیت و رقابت‌پذیری قطعات ایرانی است. دولت و بخش خصوصی باید بودجه قابل‌توجهی را به این بخش اختصاص دهند.
حمایت از تولید داخلی مواد اولیه:
ایجاد زیرساخت‌های لازم برای تولید مواد اولیه در داخل کشور، به کاهش وابستگی به واردات و کاهش هزینه‌های تولید کمک خواهد کرد.
توسعه سیستم‌های مالی شفاف:
ایجاد پلتفرم‌های دیجیتالی برای مدیریت زنجیره تامین و پرداخت مطالبات می‌تواند شفافیت را افزایش دهد و از فساد در این بخش جلوگیری کند.
افزایش همکاری‌های بین‌المللی:
حتی در شرایط تحریم، همکاری با کشورهای همسو و انتقال فناوری از آنها می‌تواند به ارتقای دانش فنی قطعه‌سازان ایرانی کمک کند.
کاهش وابستگی به خودروسازان داخلی:
تنوع‌بخشی به بازار و تلاش برای ورود به زنجیره جهانی تامین خودرو، وابستگی قطعه‌سازان به خودروسازان داخلی را کاهش داده و درآمدزایی آنها را افزایش می‌دهد.
قطعه‌سازان ایرانی به‌رغم چالش‌های متعدد، از ظرفیت‌های بالایی برای پیشرفت و توسعه برخوردارند. سرمایه‌گذاری در تحقیق و توسعه، بومی‌سازی قطعات، توسعه صادرات و اصلاح ساختارهای مالی می‌تواند این صنعت را به سطح استانداردهای جهانی نزدیک کند. برای دستیابی به این هدف، علاوه بر حمایت‌های دولتی، لازم است که قطعه‌سازان به سمت استقلال، نوآوری و تعاملات بین‌المللی حرکت کنند. تنها از این طریق می‌توان صنعت خودرو ایران را به یک صنعت رقابتی و پایدار تبدیل کرد.
معضلات این روزهای قطعه‌ساز و قطع برق!
یکی از معضلات عجیب قطعه‌سازان که مدتهاست گریبان‌شان را گرفته قطع برق و گاز شهرک‌های صنعتی است. ماجرایی که باعث شده زنجیره تامین و خودروساز با بحران جدید مواجه شوند. فکرش را بکنید روزی نیست که خریداران خودرو، جلوی شرکت‌ها با پلاکارد تجمع نکنند چون خودروهای‌شان با تاخیر تحویل داده می‌شود. خودروساز هم با معضل کمبود قطعه مواجه است. قطعه‌ساز هم هفته‌ای چندبار با بحران قطع برق و گاز شهرک صنعتی مواجه است و همه اینها دست به دست هم داده تا این صنعت با مشکلات عجیبی مواجه شود.
واقعا قطعه‌ساز مافیای صنعت خودرو است؟
مسئله مافیا در صنعت خودرو و نقش قطعه‌سازان موضوعی پیچیده و چندلایه است که نمی‌توان به سادگی با یک پاسخ مطلق به آن پرداخت. قطعه‌سازان یکی از اجزای کلیدی در زنجیره تأمین صنعت خودرو هستند و نقشی حیاتی در تولید خودرو ایفا می‌کنند. اما در برخی موارد، انحصارگرایی یا نفوذ بیش از حد برخی قطعه‌سازان در تصمیم‌گیری‌های کلان صنعت، به ویژه در کشورهایی با ساختار اقتصادی بسته، باعث ایجاد چالش‌هایی شده است.مشکلاتی مانند کیفیت پایین قطعات، وابستگی شدید خودروسازان به تعداد محدودی از تأمین‌کنندگان، و قیمت‌گذاری غیرشفاف می‌تواند این تصور را ایجاد کند که قطعه‌سازان در شکل‌گیری مشکلات صنعت خودرو نقش دارند. از سوی دیگر، روابط نزدیک بین قطعه‌سازان و خودروسازان بزرگ، سیاست‌های حمایتی و ضعف در نظارت و رقابت آزاد نیز این شرایط را تشدید می‌کند.با این حال، نباید فراموش کرد که همه قطعه‌سازان در این موضوع مقصر نیستند. بسیاری از آنها تحت فشار تورم، نوسانات ارزی، و سیاست‌های ناکارآمد اقتصادی فعالیت می‌کنند. به جای اینکه کل صنعت قطعه‌سازی را “مافیا” بنامیم، باید به ساختارهای مدیریتی ناکارآمد، نظارت ضعیف، و عدم شفافیت در زنجیره تأمین توجه کنیم که بستری برای این مشکلات فراهم کرده است.در نهایت، ایجاد رقابت سالم، شفافیت در قراردادها، و حذف انحصارگرایی می‌تواند نقش مهمی در بهبود این وضعیت داشته باشد.
حمایت از خصوصی‌سازی و ورود یک قطعه‌ساز به خودروسازی
این روزها ماجرای گرفتن مدیریت ایران‌خودرو توسط شرکت کروز و خصوصی‌سازی خبر مهم صنعت خودرو است. کروز یکی از بزرگترین قطعه‌سازان کشور که اتفاقا بیش از ۳۰ درصد سهام ایران‌خودرو را دارا است اما نقشی در مدیریت ایران‌خودرو نداشت، کروز مدتهای مدید به عنوان دارنده بیشترین سهام ایران خودرو، درخواست اجرای خصوصی‌سازی و واگذاری مدیریت ایران‌خودرو را به خودش داشت. عده‌ای معتقدند نباید قطعه‌ساز وارد خودروسازی شود و عده‌ای معتقدند قطعه‌ساز موفق بخش خصوصی چرا نباید به این حوزه ورود کند. آرش محبی‌نژاد، دبیر انجمن صنایع همگن نیرو محرکه و قطعه‌سازان خودروی کشور در خصوص موضوع خصوصی‌سازی خودروسازان و ضرورت‌ها و الزامات آن به ایسنا گفته بود؛ امروزه و در خودروسازی روز جهان، یکی از ذی‌نفعان اصلی، زنجیره تامین و قطعه‌سازان هستند که نقش اصلی بر عهده سازندگان قطعات است.»
در پایان باید نوشت، حمایت از تولید داخل خوب است. افزایش کیفیت قطعه‌سازی باید انجام شود. اما توصیه‌ای هم باید به قطعه‌ساز داشت که دست از بهانه‌جویی نگرفتن بدهی و تحریم‌ها بردارد. حواسش باشد آمار تصادفات تولیدات داخل چقدر وحشتناک است و سرپا ماندن قطعه‌سازی به هر بهایی نباشد.
انتهای پیام/